Reinbert de Leeuw is al decennialang een belangrijk pleitbezorger van de hedendaagse klassieke muziek. De uitzending van Zomergasten op 11 augustus 2014 was voor ingewijden dan ook een feest der herkenning. “Een verademing,” valt op Twitter te lezen, “een van de fijnste zomergasten ooit,” zei Nico Dijkshoorn zelfs. Wie beschikte over voldoende klassiek-muzikale basiskennis werd getrakteerd op een bevlogen college muziekgeschiedenis door (en dus ook over) De Leeuw. Maar slaagden De Leeuw en De Jong er ook in het bredere tv-publiek te interesseren voor de hedendaags klassieke muziek? (Foto: VPRO)
Koesteren
Laat ik vooraleerst helder zijn: aan de betekenis van Reinbert de Leeuw in het Nederlandse muziekleven valt weinig afbreuk te doen. Zonder zijn optredens in Nederlandse en internationale zalen waren sommige componisten misschien niet doorgebroken en zouden talloze luisteraars niet met hun muziek in aanraking zijn gekomen. Zijn internationale reputatie straalt dan ook volledig terecht positief af op het Nederlandse muziekleven. Dat is een verworvenheid die we moeten koesteren.
Slechtst bekeken
Het lijkt dus niet vreemd dat de actieve Twitteraars onder de kijkers over het algemeen toch hun positieve waardering uitspraken. Toch is wat relativering van de op één na slechtst bekeken uitzending van dit seizoen Zomergasten wel op zijn plaats. Dat namelijk veel kijkers hebben weggezapt, blijkt ook wel als ik de volgende dag onder de onverdeeld positieve recensie van Jean-Pierre van Geelen op Volkskrant.nl zoek ga naar kijkerskritiek om verder te analyseren.
Scepter
Als reactie op de al te voorspelbare opmerkingen over de Amsterdamse grachtengordel, VPRO-kliek en linkse hobby’s, wil ik slechts één punt niet onderbelicht laten. Uit een opgediept artikel van Jacqueline Oskamp op VrijNederland.nl uit 2005 blijkt dat De Leeuw en de zijnen in muzieksubsidieland jarenlang de scepter hebben gezwaaid. Een krachtige uitspraak van Renee Jonker vat het samen: “In het Nederlandse muziekleven van de afgelopen dertig jaar is niemand op een belangrijke post benoemd zonder dat Reinbert daarover is geconsulteerd.” Naast artistieke bevlogenheid heeft De Leeuw dus ook een enorme politieke invloed: díe heeft De Jong teleurstellend genoeg niet boven tafel heeft gekregen.
Niet zó moeilijk
Achter de meeste andere kritische opmerkingen op Twitter en Volkskrant.nl gaat in mijn ogen hoofdzakelijk een gevoel van buitensluiting schuil. De Leeuw propageert dan misschien extreem moderne, onbegrijpelijke muziek, toch was de muzikale selectie van De Leeuw op zichzelf zo moeilijk nog niet. Ligeti is misschien twee keer genoemd, dus het had in elk geval nog een stuk moeilijker kúnnen zijn. Ook de fragmenten waren voldoende afwisselend. Noch kon het de inhoud van zijn artistiek integere, nederige boodschap zijn die het publiek deed afhaken.
Kunnen we De Leeuw (en De Jong) dan toch iets aanrekenen? Ik denk het wel.
Voor ingewijden? Inhoudelijk niet!
Mijns inziens zit het probleem vooral in De Leeuws ogenschijnlijk triviale gewoontes in zijn gesprek met De Jong, die voorkwamen dat hij het minder ingewijde publiek engageerde. Regelmatig hoorden we de volgende vetgedrukte woorden in bijbehorende zinsconstructies: ‘de bekende […]’, ‘die natuurlijk reageerde op […]’, ‘maar eigenlijk gewoon […]’. De Jong zocht met zijn vragen naar het betrekken van het publiek, maar de inadequate antwoorden van De Leeuw werkten averechts en leidden keer op keer juist tot publieksversmalling. Met zijn ruwe informatie was echter gemakkelijk toegankelijk verhaal te formuleren, aangezien nog behoorlijk veel noties keurig werden toegelicht tussen de kreten van gepassioneerde fascinatie door.
Had hij dus simpelweg de vragen van De Jong gerichter beantwoord; had hij zijn initiële opmerking dat het vanavond alleen over muziek zou gaan achterwege gelaten (want wat niet weet, wat niet deert); dan had De Leeuw met eenvoudige middelen volgens mij veel meer kijkers geboeid kunnen houden voor zijn verhaal.
Hoop
Gelukkig – juist omdat het in die kleine dingen zit rond hoe je je publiek aanspreekt – gloort er hoop aan de horizon. De uitzending van Zomergasten op 11 augustus 2014 is wat mij betreft een aanmoediging aan een nieuwe generatie. Zonder (opnieuw) een herwaardering van de muziek aan te hoeven gaan kan die generatie het enorme gebied dat door de De Leeuw en zijn Notenkrakervrienden is gewonnen, openen voor een groter publiek, slechts door het leren spreken van een nieuwe taal: de taal van het publiek.